ដើមកំណើតប្រាសាទខ្មែរដំបូង
ប្រាសាទខ្មែរនៅដើមសម័យសតវត្សរ៍ទី១ នៃគ្រិស្ដសករាជ
បានទទួលវប្បធម៌ឥណ្ឌាហើយព្រះអាទិទេពបែបព្រាហ្មណ៍និយមទាំង នោះ
ត្រូវបានគេតម្កល់នៅតាមអាសនៈនៃប្រាសាទបុរាណនានា ។ ដូច្នេះជានិច្ចកាល
ក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ ជនជាតិខ្មែរក្នុងប្រវត្តិសាស្ត្រ
ជនជាតិខ្មែរចម្លាក់តំណាងព្រះទេវរូប ឬវត្ថុសិល្បៈ
រមែងតែងតែមានការប្រាស្រ័យទាក់ទងជាមួយវិស័យស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គ
ប្រាសាទតូច-ធំ ទាំងឡាយយ៉ាងប្រាកដ ។ វត្ដមានប្រាង្គប្រាសាទខ្មែរ
ត្រូវបានបញ្ជាក់តាមរយៈសិលាចារឹក នាសម័យនគរភ្នំនៅចុងសតវត្សរ៍ទី៥ ដូចករណីសិលាចារឹក នៃប្រាសាទអ្នកតាដំបងដែក ស្ថិតនៅខេត្តតាកែវជាសក្ខីភាពស្រាប់ ។
រូបភាព ១-៣ : សសរ ជើងពាន សសរ ពេជ្រ កំពស់ ២ ម ២៨ និង ឈើ ខេត្ត គាង យ៉ាង ស . វ ទី ៤-៦ សារមន្ទីរ ខេត្ត គាង យ៉ាង កម្ពុជា ក្រោម (Cf. Le Thi Lien, Buddhist & Hindu Art, 2005 )
រូបភាព ១-៣ : សសរ ជើងពាន សសរ ពេជ្រ កំពស់ ២ ម ២៨ និង ឈើ ខេត្ត គាង យ៉ាង ស . វ ទី ៤-៦ សារមន្ទីរ ខេត្ត គាង យ៉ាង កម្ពុជា ក្រោម (Cf. Le Thi Lien, Buddhist & Hindu Art, 2005 )
តាមសិលាចារឹកនៃប្រាសាទខាងលើបញ្ជាក់ថា
មុនព្រះបាទរុទ្រវរ្ម័នចូលទិវង្គត
ព្រះនាងកុលប្រភាវតីដែលត្រូវជាព្រះរាជអគ្គ
មហេសីបានសាងសង់ទេវាល័យសម្រាប់តម្កល់ព្រះវិស្ណុមួយព្រះអង្គដែល
ធ្វើអំពីមាសសុទ្ធព្រមទាំងលំនៅដ្ឋានសម្រាប់សាធារណជនថែមទៀតផង ។
លុះចំណេរតរៀងមក ពោលគឺចាប់តាំងពីឆ្នាំ៥១០ នៃគ្រិស្ដសករាជ គេឃើញមានសិលាចារឹកចារពីព្រះរាជបុត្រ របស់ព្រះបាទកៅណិ្ឌន្យជយវរ្ម័ន និងព្រះរាជនីកុលប្រភាវតី នៅប្រាសាទប្រាំល្វែងដែលសព្វថ្ងៃប្រាសាទនេះ ស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជាក្រោម ។ រីឯប្រទេសលាវឯណោះវិញ មុននេះបន្ដិច ពោលគឺនៅពាក់កណ្ដាលដល់ចុងសតវត្សរ៍ទី៥ យើងក៏ដឹងហើយថា ព្រះទេវានិក មហារាជធិរាជ បានចារសិលាចារឹកមួយនៅទីក្រុងស្រេដ្ឋបុរៈ ដែលស្ថិតនៅប្រាសាទវត្តភូ ក្នុងខេត្តចម្ប៉ាសាក់ប្រទេសលាវសព្វថ្ងៃ ។
បើតាមការសង្កេតហេតុការណ៍ ដូចពណ៌នាខាងលើរួចមកឃើញថា ក្នុងដែនដីសណ្ដកម្ពុជាក្រោម និងនៅខេត្តតាកែវក៏ដូចម្ដុំ ចម្ប៉ាសាក់ នៅភូមិភាគខាងត្បូង និងតាមជន្លងទន្លេចៅប្រាយ៉ាមេណាម នៃប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្នដែរ មានភស្តុតាងសំខាន់បំផុតជាច្រើន ស្ដីពីវត្តមានរបស់ប្រាង្គប្រាសាទខ្មែរ ។ ថ្វីបើវាត្រូវបានខូចខាតបាត់បង់ទៅហើយខ្លះក្ដី ប៉ុន្ដែទេវឋានទាំងនោះ ត្រូវបានប្រតិស្ឋានឡើង សម្រាប់តម្កល់ចម្លាក់តំណាងទេវរូប គឺជាភស្តុតាងនៃឧត្តមភាព វិស័យសីលធម៌សង្គមយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់ ក្នុងអតីតកាលដ៏យូរលង់ណាស់មកហើយ ។
ជារួមយើងអាចនិយាយបានថា ការស្ថាបនាប្រាង្គប្រាសាទដូចជា ទេវាល័យ និងចម្លាក់ទេវរូបជាដើម បានដើរតួយ៉ាងសំខាន់បំផុត ក្នុងសហគមន៍ខ្មែរនាសម័យនគរភ្នំ ព្រោះថា បូជនីយដ្ឋានទាំងនោះភាគច្រើននៅតែគ្រឹះជាសញ្ញាកំណត់ចំណាស់នៃ ខឿនវប្បធម៌ខ្មែរដោយឡែក ខាងវិស័យសិល្បៈស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទ ដែលដោយឡែកខាងវិស័យស្ថាបត្យកម្ម ដែលបានចាក់ឫសគល់យ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងសង្គមជាតិ ខ្មែរនាជំនាន់នោះជាពិសេសប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់តាមសម័យកាលផ្សេងៗគ្នា ពីសម័យអង្គរដ៏មហារុងរឿងរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្នភាព ។
លុះចំណេរតរៀងមក ពោលគឺចាប់តាំងពីឆ្នាំ៥១០ នៃគ្រិស្ដសករាជ គេឃើញមានសិលាចារឹកចារពីព្រះរាជបុត្រ របស់ព្រះបាទកៅណិ្ឌន្យជយវរ្ម័ន និងព្រះរាជនីកុលប្រភាវតី នៅប្រាសាទប្រាំល្វែងដែលសព្វថ្ងៃប្រាសាទនេះ ស្ថិតនៅក្នុងទឹកដីកម្ពុជាក្រោម ។ រីឯប្រទេសលាវឯណោះវិញ មុននេះបន្ដិច ពោលគឺនៅពាក់កណ្ដាលដល់ចុងសតវត្សរ៍ទី៥ យើងក៏ដឹងហើយថា ព្រះទេវានិក មហារាជធិរាជ បានចារសិលាចារឹកមួយនៅទីក្រុងស្រេដ្ឋបុរៈ ដែលស្ថិតនៅប្រាសាទវត្តភូ ក្នុងខេត្តចម្ប៉ាសាក់ប្រទេសលាវសព្វថ្ងៃ ។
បើតាមការសង្កេតហេតុការណ៍ ដូចពណ៌នាខាងលើរួចមកឃើញថា ក្នុងដែនដីសណ្ដកម្ពុជាក្រោម និងនៅខេត្តតាកែវក៏ដូចម្ដុំ ចម្ប៉ាសាក់ នៅភូមិភាគខាងត្បូង និងតាមជន្លងទន្លេចៅប្រាយ៉ាមេណាម នៃប្រទេសថៃបច្ចុប្បន្នដែរ មានភស្តុតាងសំខាន់បំផុតជាច្រើន ស្ដីពីវត្តមានរបស់ប្រាង្គប្រាសាទខ្មែរ ។ ថ្វីបើវាត្រូវបានខូចខាតបាត់បង់ទៅហើយខ្លះក្ដី ប៉ុន្ដែទេវឋានទាំងនោះ ត្រូវបានប្រតិស្ឋានឡើង សម្រាប់តម្កល់ចម្លាក់តំណាងទេវរូប គឺជាភស្តុតាងនៃឧត្តមភាព វិស័យសីលធម៌សង្គមយ៉ាងខ្ពង់ខ្ពស់ ក្នុងអតីតកាលដ៏យូរលង់ណាស់មកហើយ ។
ជារួមយើងអាចនិយាយបានថា ការស្ថាបនាប្រាង្គប្រាសាទដូចជា ទេវាល័យ និងចម្លាក់ទេវរូបជាដើម បានដើរតួយ៉ាងសំខាន់បំផុត ក្នុងសហគមន៍ខ្មែរនាសម័យនគរភ្នំ ព្រោះថា បូជនីយដ្ឋានទាំងនោះភាគច្រើននៅតែគ្រឹះជាសញ្ញាកំណត់ចំណាស់នៃ ខឿនវប្បធម៌ខ្មែរដោយឡែក ខាងវិស័យសិល្បៈស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទ ដែលដោយឡែកខាងវិស័យស្ថាបត្យកម្ម ដែលបានចាក់ឫសគល់យ៉ាងជ្រៅនៅក្នុងសង្គមជាតិ ខ្មែរនាជំនាន់នោះជាពិសេសប្រពៃណីទំនៀមទម្លាប់តាមសម័យកាលផ្សេងៗគ្នា ពីសម័យអង្គរដ៏មហារុងរឿងរហូតមកដល់បច្ចុប្បន្នភាព ។
រូបភាព ១-២( ក – ខ ) : ចម្លាក់ ប្រាសាទ លើ ជ ញ្ចៀ ង សំ រិ ទ្ធិ ស . វ ទី ៤-៦ អង្គរបុរី សារមន្ទីរ ជាតិ ពិ ន្ធុ វិទ្យា ទួលគោក ( ម . ត ១៩៩៥)
ព្រះចេតិយតូច-ធំ ធ្វើអំពីស៊ីម៉ង់ត៍នៅតាមវត្តអារាមខ្មែរ
ឬតាមខេត្តនានាក៏ដូចជាសំណង់វិមានឯករាជ្យ នៅទីក្រុងភ្នំពេញ
គឺជាការកែច្នៃប្រាង្គប្រាសាទបុរាណខ្មែរសុទ្ធសាធ។ចំណុចនេះក៏បាននាំ
ឲ្យបុរាណវិទូមើលឃើញថាដើមហេតុដែលនាំឲ្យមានការកសាងស្ថាបត្យកម្ម
ប្រាង្គប្រាសាទដំបូងបង្អស់ទាំងនោះតាមលំនាំឥណ្ឌាគឺបណ្ដាលមកពីឧត្ត
មគតិរបស់អ្នកសាងសង់។សូមកុំភ្លេចថាស្ថាបត្យកម្មខ្មែរកើតចេញពី
មូលដ្ឋានសាសនា ហើយប្រកបដោយលក្ខណៈពិសិដ្ឋ ។
តាមពិតទៅបញ្ហានេះ មិនពិបាកយល់ទេដោយហេតុថា
ជានិច្ចកាលវិស័យស្ថាបត្យកម្មបុរាណរមែងតែងផ្សាភ្ជាប់ជាមួយសាសនា
ឬក៏ទំនៀមទម្លាប់ប្រជាប្រិយបែបព្រាហ្មណ៍និយម ។ ជាងនេះទៅទៀត
ការរកឃើញនូវចិញ្ចៀន ដែលលំអដោយក្បាច់ក្បូរជារូបប្រាសាទតូច
ពាក់នៅលើម្រាមដៃរវាងសតវត្សរ៍ទី៣ និងទី៤ នៃគ្រិស្ដសករាជ
ក៏ស្ថិតក្នុងបរិបទនេះដែរ ។ កុំភ្លេចថា ប្រាសាទតូចៗទាំងនោះ
ពិតជាតំណាងឲ្យទេវឋាននៅវ្យាធបុរៈ
ឬទីក្រុងអង្គរបុរីដែលសាសនិកជនបានបន់ស្រន់គោរពសក្ការៈ
ព្រះអាទិទេពដ៏មានមហិទ្ធរិទ្ធ ។ វត្ថុសិល្បៈទាំងនោះ
ក៏ជាអនុស្សាវរីយ៍ក៏មែនពិត តែវាក៏ជាវត្ថុការពារខ្លួនយើងផងដែរ ។
ប្រវត្តិនៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរបានផ្ដើមឡើងនៅសម័យនគរភ្នំ ឬហ្វូណន (តាមភាសាចិន)យ៉ាងហោចណាស់ក៏ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ ទេវានិក និងព្រះបាទរុទ្រវរ្ម័នដែរ ។
សរុបសេចក្ដីមក គឺប្រាសាទឥដ្ឋតូចៗនាសម័យនគរភ្នំនេះហើយ ដែលត្រូវបានស្ថាបនាឡើង សម្រាប់មូលហេតុសាសនា ក្នុងតំបន់នៃដែនដីសណ្ដខាងក្រោមដងទន្លេមេគង្គ ក៏ដូចនៅខាងលើដងទន្លេនេះ ដែលស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលនយោបាយ ឬវប្បធម៌របស់ចក្រភពភ្នំ ដែលជាប្រភពនៃប្រាង្គប្រាសាទសម័យចេនឡារបស់ជាតិខ្មែរ ។
ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ ដែលមានកំណើតពីឥណ្ឌា ពុំមែនត្រូវបានបង្កើតឡើង នៅចុងសតវត្សរ៍ទី៦ ដើមសតវត្សរ៍ទី៧ នោះទេ ទោះបីសំណង់សាសនាទាំងនោះ ពុំបាននៅគង់វង្ស ឬក៏រក្សាបានលក្ខណៈដើមក៏ដោយ ។
ដោយមានសេចក្ដីពិស្ដារដូចខាងលើ ទើបយើងអាចនិយាយបានថា វប្បធម៌អូរកែវ និងអ៊ូថង នៅប្រទេសយៀកណាម និងថៃ ព្រមទាំងវប្បធម៌អង្គរបុរីនៅកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នមានបែកធាងតែមួយនៃ វប្បធម៌នគរភ្នំដែលដូនតាខ្មែរបានបន្សល់ទុកក្នុងអំឡុងនៃដើមសម័យ ប្រវត្តិសាស្ត្រ ។
អាស្រ័យលើហេតុផលខាងលើនេះ ទើបលោកសម្គាល់ថា ស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទផ្ដិតជាប់ នឹងសិលាចារឹកប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ គឺជាប្រភពនៃអក្សរសាស្ត្រ ។ ដើម្បីសម្រេចនូវសមិទ្ធផលសង្គមសាសនាទាំងនេះ បុព្វបុរសខ្មែរនាសម័យនគរភ្នំបាននិយមប្រើប្រាស់ឥដ្ឋ ថ្ម និងឈើក្នុងការអនុវត្តន៍សាងសង់។ប៉ុន្ដែប្រាសាទប្រភេទឥដ្ឋគួបផ្សំ នឹងគ្រឿងតុបតែងធ្វើអំពីឈើពុំបានស្ថិតស្ថេរគង់វង្សរហូតដល់ សព្វថ្ងៃឡើយ ។
ចំណុចសំខាន់បំផុតមួយទៀតត្រូវចងចាំ គឺព្រះរាជាខ្មែរនាសម័យបុរាណរមែងតែងយកព្រះទ័យទុកដាក់ជួបឧបត្ថម្ភ ពេញព្រះកាយ នូវមូលនិធិសាសនាទាំងនោះនិងជួនកាលទ្រង់ក៏បានសាងសង់ដោយផ្ទាល់តែម្ដង ។នៅក្នុងសម័យនោះប្រទេសកម្ពុជាយើងបានចាក់ឫសលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា យ៉ាងមាំមួន ហើយបានទទួលឥទ្ធិពលស្ថាបត្យកម្ម មកពីប្រទេសឥណ្ឌា ជាពិសេសតំបន់ក្នុងភូមិភាគខាងត្បូង នៃប្រទេសនេះ ។ ដូច្នេះហើយបានជាបណ្ដាប្រាសាទគ្រប់ប្រភេទ នាសម័យនោះសឹងមានទម្រង់តែមួយ ដូចនៅប្រទេសឥណ្ឌា ។
ទោះជាមិនសូវបានធំខាងទំហំ ឬបរិមាណក៏ខាងក្បាច់ក្បូររចនា តែប្រាសាទទាំងនោះ ដែលសុទ្ធតែត្រូវបានកសាងឡើង សម្រាប់ទ្រទ្រង់វិស័យសីលធម៌សង្គម ក៏មានសភាពស្រដៀងនឹងប្រាសាទនៅឥណ្ឌាសុទ្ធសាធដែរ ដោយមូលហេតុប្រវត្តិសាស្ត្រ ៕
ប្រភពដើម: Cen
ប្រវត្តិនៃស្ថាបត្យកម្មខ្មែរបានផ្ដើមឡើងនៅសម័យនគរភ្នំ ឬហ្វូណន (តាមភាសាចិន)យ៉ាងហោចណាស់ក៏ក្នុងរជ្ជកាលរបស់ព្រះបាទ ទេវានិក និងព្រះបាទរុទ្រវរ្ម័នដែរ ។
សរុបសេចក្ដីមក គឺប្រាសាទឥដ្ឋតូចៗនាសម័យនគរភ្នំនេះហើយ ដែលត្រូវបានស្ថាបនាឡើង សម្រាប់មូលហេតុសាសនា ក្នុងតំបន់នៃដែនដីសណ្ដខាងក្រោមដងទន្លេមេគង្គ ក៏ដូចនៅខាងលើដងទន្លេនេះ ដែលស្ថិតក្រោមឥទ្ធិពលនយោបាយ ឬវប្បធម៌របស់ចក្រភពភ្នំ ដែលជាប្រភពនៃប្រាង្គប្រាសាទសម័យចេនឡារបស់ជាតិខ្មែរ ។
ស្ថាបត្យកម្មខ្មែរ ដែលមានកំណើតពីឥណ្ឌា ពុំមែនត្រូវបានបង្កើតឡើង នៅចុងសតវត្សរ៍ទី៦ ដើមសតវត្សរ៍ទី៧ នោះទេ ទោះបីសំណង់សាសនាទាំងនោះ ពុំបាននៅគង់វង្ស ឬក៏រក្សាបានលក្ខណៈដើមក៏ដោយ ។
ដោយមានសេចក្ដីពិស្ដារដូចខាងលើ ទើបយើងអាចនិយាយបានថា វប្បធម៌អូរកែវ និងអ៊ូថង នៅប្រទេសយៀកណាម និងថៃ ព្រមទាំងវប្បធម៌អង្គរបុរីនៅកម្ពុជាបច្ចុប្បន្នមានបែកធាងតែមួយនៃ វប្បធម៌នគរភ្នំដែលដូនតាខ្មែរបានបន្សល់ទុកក្នុងអំឡុងនៃដើមសម័យ ប្រវត្តិសាស្ត្រ ។
អាស្រ័យលើហេតុផលខាងលើនេះ ទើបលោកសម្គាល់ថា ស្ថាបត្យកម្មប្រាង្គប្រាសាទផ្ដិតជាប់ នឹងសិលាចារឹកប្រវត្តិសាស្ត្រខ្មែរ គឺជាប្រភពនៃអក្សរសាស្ត្រ ។ ដើម្បីសម្រេចនូវសមិទ្ធផលសង្គមសាសនាទាំងនេះ បុព្វបុរសខ្មែរនាសម័យនគរភ្នំបាននិយមប្រើប្រាស់ឥដ្ឋ ថ្ម និងឈើក្នុងការអនុវត្តន៍សាងសង់។ប៉ុន្ដែប្រាសាទប្រភេទឥដ្ឋគួបផ្សំ នឹងគ្រឿងតុបតែងធ្វើអំពីឈើពុំបានស្ថិតស្ថេរគង់វង្សរហូតដល់ សព្វថ្ងៃឡើយ ។
ចំណុចសំខាន់បំផុតមួយទៀតត្រូវចងចាំ គឺព្រះរាជាខ្មែរនាសម័យបុរាណរមែងតែងយកព្រះទ័យទុកដាក់ជួបឧបត្ថម្ភ ពេញព្រះកាយ នូវមូលនិធិសាសនាទាំងនោះនិងជួនកាលទ្រង់ក៏បានសាងសង់ដោយផ្ទាល់តែម្ដង ។នៅក្នុងសម័យនោះប្រទេសកម្ពុជាយើងបានចាក់ឫសលទ្ធិព្រហ្មញ្ញសាសនា យ៉ាងមាំមួន ហើយបានទទួលឥទ្ធិពលស្ថាបត្យកម្ម មកពីប្រទេសឥណ្ឌា ជាពិសេសតំបន់ក្នុងភូមិភាគខាងត្បូង នៃប្រទេសនេះ ។ ដូច្នេះហើយបានជាបណ្ដាប្រាសាទគ្រប់ប្រភេទ នាសម័យនោះសឹងមានទម្រង់តែមួយ ដូចនៅប្រទេសឥណ្ឌា ។
ទោះជាមិនសូវបានធំខាងទំហំ ឬបរិមាណក៏ខាងក្បាច់ក្បូររចនា តែប្រាសាទទាំងនោះ ដែលសុទ្ធតែត្រូវបានកសាងឡើង សម្រាប់ទ្រទ្រង់វិស័យសីលធម៌សង្គម ក៏មានសភាពស្រដៀងនឹងប្រាសាទនៅឥណ្ឌាសុទ្ធសាធដែរ ដោយមូលហេតុប្រវត្តិសាស្ត្រ ៕
ប្រភពដើម: Cen
No comments:
Post a Comment